- Uitleg
- |
- Beleid en organisatie
- |
- po
- vo
- mbo
Ongewenste beelden gaan viraal. Wat te doen?
Een leerling die stiekem een docent filmt die boos voor de klas staat. Privéfoto’s van een klasgenoot die op TikTok of in een WhatsApp-groep rondgaan. De verspreiding van dit soort ongewenste beelden gaat razendsnel. We zien inmiddels ook ‘deepnudes’ voorbijkomen. Dat zijn nepbeelden, al dan niet gegenereerd door AI, met een seksuele lading, met gezichten van echte mensen. Hoe moet een school reageren als ongewenste beelden rondgaan? En hoe kan een school problemen voorkomen?
Door Remco Pijpers
Deepfake en deepnude
In Spanje zijn onlangs twintig meisjes getroffen, de jongste slechts elf jaar oud. Ze waren onderdeel van seksvideo’s die op scholen rondgingen in WhatsApp-groepen van leerlingen. Deepfake gebruikt bestaande beelden om een nieuwe foto of video te maken. Deepnudes zijn daar een vorm van: iemands gezicht wordt geplakt op bestaande beelden van een totaal ander persoon in een andere context. Bijvoorbeeld op het lichaam van een pornoactrice. Deepnudes zijn – dankzij geavanceerde AI-technieken in zeer toegankelijke apps – eenvoudig te produceren. Wat kun je als school doen tegen de verspreiding van ongewenst beelden?
Reactief: leidraad
Kennisnet heeft, in 2015 al, in samenwerking met stichting School & Veiligheid en de VO-Raad de leidraad ‘Wat doe je als school met de online verspreiding van ongewenste beelden?’ opgesteld met adviezen en praktische tips. De leidraad bevat ook verwijzingen naar instanties die kunnen helpen. Die leidraad is in 2021 vernieuwd.
Leidraad ‘Wat doe je als school met de online verspreiding van ongewenste beelden?’
pdf | 1004.58 KB
Enkele highlights uit de leidraad:
- Zorg dat je expliciet aandacht hebt voor sociale media en les op afstand in het schoolveiligheidsplan.
- Maak goede afspraken met leerlingen over het maken en verspreiden van beelden van leerlingen en docenten. Ga daarover geregeld in gesprek. Over de risico’s, en vooral ook over de positieve aspecten van social media. Vermijd daarbij bangmakerij. Om dit onderwerp bespreekbaar te maken, kunnen docenten bijvoorbeeld filmpjes laten zien, zoals dat van Freek, een jongen die zijn online identiteit verloor.
- Gaat het toch mis? Snel handelen is geboden om de schade zoveel mogelijk te beperken. Zet de volgende stappen:
- definieer het probleem
- onderneem actie
- communiceer
Preventief: sociaal veilig schoolklimaat
Hoe voorkom je problemen met ongewenste beelden en wat te doen als het toch misgaat? Helemaal voorkomen lukt nooit. Maar het is wel mogelijk om een sociaal veilig schoolklimaat te scheppen. Waarin leerlingen en docenten zich veilig genoeg voelen om zich kwetsbaar op te stellen en te praten over wat dikwijls ‘onder water’ blijft. Bertina Greven van stichting School & Veiligheid: “Sociale veiligheid is de basis om te komen tot leren. Wees alert, kijk niet weg en investeer in heldere afspraken die offline én online gelden.”
Grote consequenties
De gevolgen voor het slachtoffer van de verspreiding van ongewenste beelden, zijn groot en kunnen lang duren. Trouwens, er zijn ook consequenties voor de maker en verspreider ervan, zoals je hieronder kunt lezen.
Kinderporno
De meeste leerlingen beseffen niet dat de consequenties van het maken en verspreiden van ongewenste beelden, deepnudes of niet, groot zijn. Seksueel getint materiaal met minderjarigen is kinderporno, of het nou gemaakt is door volwassenen of door kinderen. Maak je als scholier een naaktfoto van jezelf, dan word je volgens de wet beschouwd als producent van kinderporno. Stuur je het door, dan ben je verspreider. Daarmee maak je de ontvanger ervan automatisch bezitter van kinderporno.
Deepnudes strafbaar
De Rechtbank Amsterdam heeft begin november 2023 geconcludeerd dat deepnudes kunnen vallen onder artikel 139h van het Wetboek van Strafrecht. En veroordeelde op basis hiervan iemand die een deepfake-pornovideo had gemaakt. Deze wet is een aantal jaar geleden ingevoerd om wraakporno te bestrijden.
Volwassenen goede voorbeeld
Volwassenen hebben misschien hun oordeel klaar over dit tienergedrag, maar velen van ons dragen er net zo goed aan bij. Een filmpje versturen onder het mom van: ‘Kijk dit nou!’ of ‘Vind jij dit ook zo erg?’ is net zo strafbaar en maakt het probleem alleen maar groter. Het is dus belangrijk dat ouders en docenten ook het goede voorbeeld geven.
Wat doe je als school met de online verspreiding van ongewenste beelden?
pdf | 1004.58 KB
Wat kun je doen als ongewenste beelden van een leerling of docent ineens overal online staan? En hoe kun je dat voorkomen? In deze leidraad voor het voortgezet onderwijs lees je wat je kunt doen vanuit school.
